Kasım 1850’de Merzifon’da doğdu. Trabzonlu Cûdî Efendi’yle karıştırılmamak için “Merzifonlu” olarak da anılır. Asıl adı İbrâhim Cûdî’dir. Babası Hüseyin Efendi’yi iki yaşlarında iken kaybedince annesiyle birlikte dedesinin evine yerleşti. Annesinin ikinci evliliğinden sonra teyzesinin yanında kaldı. Mahalle mektebini bitirdikten sonra rüşdiyeye gitti, ayrıca medrese derslerini takip etti. Bir süre hıfza çalıştı, hat dersi aldı.
Tahsilini tamamlamak üzere gittiği İstanbul’da (1876) müsabaka imtihanını kazanarak Beşiktaş Askerî Rüşdiyesi’nde Türkçe muallimi olarak göreve başladı. Selânik’te Terakkî adlı özel bir okulda, İdâdî-i Mülkiyye’de ve Selânik Askerî Rüşdiyesi’nde Türkçe ve Arapça muallimliği yaptı. II. Meşrutiyet’ten sonra açılan Meclis-i Meb‘ûsan’a Amasya mebusu seçilince İstanbul’a döndü. Rûmî 1328’de (1912-13) Gelenbevî İdâdîsi’ne edebiyat, Mercan İdâdîsi’ne Türkçe hocası oldu. Bu mekteplerdeki görevlerinin yanı sıra Gelenbevî Sultânîsi’nde edebiyat ve felsefe dersleri okuttu. 1915’te Bezmiâlem Vâlide İnâs Sultânîsi edebiyat muallimliğine tayin edildi. 1917’de Isparta mebusu olunca iki görevi birlikte sürdürdü. Eylül 1921’de emekli oldu. 17 Eylül 1931’de öldü. Mezarı Kadıköy’deki aile kabristanındadır.
Uzun yıllar Türkçe, edebiyat, Arapça ve felsefe hocalığı yaptığı için “muallim” unvanı ile anılan İbrâhim Cûdî, ilk modern Türk hikâyecilerinden Nâbizâde Nâzım başta olmak üzere birçok öğrenci yetiştirmiştir.
Muallim Nâci ile Selânikli Tevfik’in çıkardıkları Teâvün-i Aklâm mecmuasında kırka yakın, Peyâm-ı Sabah’ın edebî ilâvesi Peyâm-ı Edebî’de de on kadar şiiri yayımlanan Cûdî’nin Muasır Şairlerimiz, Son Asır Türk Şairleri ve Merzifon Şairleri’nde şiirlerinden örnekler bulunmaktadır. Muallim Nâci ve Yenişehirli Avni’nin tesiri altında kalan Muallim Cûdî’nin bir divan teşkil edecek sayıda yayımlanmamış şiirlerinin bulunduğu defterin dostu Merzifonlu Sıdkı Hoca’da olduğu söylenmekteyse de bu zatın vefatından sonra kitapları satıldığından defter hakkında bilgi edinilememiştir.
BİBLİYOGRAFYA
İsmail Hakkı [Eldem], Muasır Şairlerimiz, Birinci Defter, İstanbul 1311, s. 79-111.
İbnülemin, Son Asır Türk Şairleri, I, 249-254.
Vehbi Cem [Aşkun], Merzifon Şairleri, Merzifon 1937, s. 74-87.
Ergun, Türk Şairleri, III, 1087-1093.
Mahir İz, “Merzifonlu Muallim Cûdî”, Yeni Asya, 23, 30 Nisan 1971.
İbrahim Alâeddin Gövsa, Meşhur Adamlar Ansiklopedisi, İstanbul 1933, III, 262.
TA, XI, 252.
Ziya Bakırcıoğlu, “Cûdî, Muallim İbrahim”, TDEA, II, 86.
KAYNAK: kuran.diyanet.gov.tr