Bankacılık işlemleri genel olarak sermaye toplama, sermaye kullandırma ve bankacılık hizmetleri olmak üzere üç temel bölümde incelenebilir. Faizli bankalarda sermaye, vadeli ve vadesiz hesaplar adıyla toplanır ve kredi yöntemiyle kullandırılır. Faizsiz bankalarda ise cari ve katılma hesaplarıyla toplanan sermaye mudârebe, müşârake, murâbaha, finansal kiralama, selem ve istisna‘ yöntemleriyle değerlendirilir. Bankacılık hizmetleri ise akreditif açma(alıcının –ithalatçı- talimatıyla bir bankanın -amir banka- belli bir tutar ve vade ile Akreditif'te öngörülen şartlara uygun belgelerin ibrazı karşılığında, satıcıya -lehdar/ihracatçı- ödeme yapacağını taahhüt etmesidir. Kısaca Akreditif, şartlı bir banka garantisidir), teminat mektubu verme, emanet kabul etme, banka kartı kullandırma, çek ve senet kabulü, hisse senedi alım-satımı, kambiyo(para ya da para yerine geçen belgelerin değiştirilmesi işlemidir) ve fatura tahsil işlemleridir.
Bankaların Para Toplama Yöntemleri
(Cari hesap)
• Cari hesap: «İstenildiğinde çekilmek üzere para yatırılan ve herhangi bir faiz getirisi olmayan banka hesaplarına “vadesiz mevduat hesabı” denir. Herhangi bir faiz getirisi olmayan vadesiz mevduat hesapları, faize dayalı açılan vadeli mevduat hesaplarıyla aynı kapsamda değerlendirilemez. Bununla birlikte vadesiz mevduat hesabına yatırılan paranın faiz gibi dinen meşru olmayan işlemlerde kullanılması da söz konusu olabileceğinden, bu hususta meşru seçenekler olduğu sürece, zorunluluk olmadıkça paranın böyle bir hesapta tutulması dinen uygun değildir.»
• Cari hesap –paranın faizde kullanılma ihtimali dışında- mevduat bankaları ve katılım bankalarında aynı mahiyettedir.
Cari Hesap ve Promosyon İlişkisi
• Kurul Promosyon Fetvası:
• «Bankaların, kamu veya özel sektör de çalışanlara, çalıştığı kurumlar tarafından maaşlarını kendilerinden almayı tercih etmeleri karşılığında vermiş oldukları promosyonlar, işleyiş bakımından faize tam olarak benzememekle birlikte faiz şüphesinden de tümüyle uzak değildir.
• Bu itibarla temel ihtiyaçlarını karşılayacak durumda olanların bu parayı kendileri ve bakmakla yükümlü oldukları yakınları için kullanmamaları; bilakis ihtiyaç sahibi fakirlere vermeleri uygun olur.»
Promosyon Gerekçesi(KURUL)
• Bankalar, maaşlarını kendileri üzerinden almaları karşılığında kamu veya özel sektördeki çalışanlar ve emeklilerle veya onların vekili konumundaki idareyle/kurumlarla promosyon anlaşması yapmaktadırlar. Bankalar her ne kadar kendilerine yatırılan maaşları çalışanlar ve emeklilere ulaştıran bir aracı olsalar da maaş hesabı için cari hesap açmanın gerekli oluşu, banka ile çalışan ve emekli arasında zorunlu bir karz (borç) ilişkisini doğurmaktadır. Böylece bankalar, cari hesaplarda bulunan maaşları kullanabilme imkânına sahip olmaları karşılığında, çalışanlara ve emeklilere dönemsel olarak baştan belirli bir miktar (maktu/rakamsal) para vermektedir.
• Bankalarla cari hesap sahipleri arasında açık bir faiz sözleşmesi yapılmamakla birlikte, taraflar arasındaki borç (karz) ilişkisine bağlı bir fazlalık verilmesi bu akdin faiz şüphesinden uzak olmadığını göstermektedir.
Bankaların Para Toplama Yöntemleri
(Vadeli Mevduat Hesabı)
· «Bankaların, belirlenen vade sonunda kendilerine yatırılan paraya belli bir oranda fazlalık/faiz vermek üzere açtığı hesaplara “vadeli mevduat hesabı” denir.
· Müslümanlar faizli mevduata bilerek ve isteyerek para yatırmamalıdırlar. Çünkü bu tür mevduat hesaplarına tahakkuk ettirilen fazlalıklar faiz olup dinen haramdır. Söz konusu faiz oranlarının enflasyonun altında ya da üstünde olması, bu işlemi faiz olmaktan çıkarmaz. Bu itibarla bankaların vadeli mevduat hesaplarına para yatırmak caiz değildir.
· Bununla birlikte vadeli mevduat hesaplarından bir fazlalık herhangi bir şekilde elde edilmiş ise, kişinin bu gelirleri kendisi ve bakmakla yükümlü olduğu yakınları için kullanması caiz olmayıp sevap beklemeksizin ihtiyaç sahiplerine vermesi gerekir.»
Bankaların Para Toplama Yöntemleri
(Katılma Hesabı)
· «İslam’ın getirmiş olduğu genel finans, iktisat ve ticaret esaslarına aykırı olmamak kaydıyla kâr-zarar ortaklığı adı altında yürütülen kurumsal ya da bireysel ticari işlemlerde ve bu işlemler sonucunda elde edilen kârın katılımcılar arasında paylaşılmasında dinen bir sakınca yoktur. Belirlenen esaslara uygun çalışmaları durumunda katılım bankalarının kâr hesaplarına para yatırmak ve iştirakçilerine vermiş oldukları kâr payını almak caizdir. Kâr payı oranlarının, banka faizlerine yakın veya eşit olması söz konusu işlemi faize dönüştürmez. Ancak İslam’ın genel muamelat esaslarına uymayan faiz gibi işlemler ise hangi ad altında ve kim tarafından yapılırsa yapılsın caiz değildir.
Buna göre katılım bankalarının kâr dağıtmak üzere topladıkları paraları fıkhen meşru alanlarda (murabaha, mudarebe,müşareke, leasing) nemalandırmaları gerekir.»
KATILIM BANKALARI
KATILIM BANKACILIĞI NEDİR
Katılım Bankaları, topladıkları fonu İslami esasları göz önünde bulundurarak kullandıran ve bununla beraber müşterilerine birtakım hizmetler sunan bankalardır.
Konuyla ilgili Ayet : bakara 275 :Allah, alışverişi helâl, faizi haram kılmıştır.” Borç, şahit, rehin ilişkilerini düzenleyen müdayene ayeti ile ticaret, borç, faiz ile alakalı diğer ayetler de konumuz kapsamındadır.
Konuyla ilgili Hadis : “Rasûlullah (s.a.v.); faizi yiyene, yedirene, katibine ve şahitlerine lanet etti ve: ‘Onlar müsavidirler (aralarında fark yoktur)” buyurdu.”
KATILIM BANKALARININ YAPTIĞI İŞLEMLER
Mudarebe (Kar Paylaşımı) : Mudarabe bir emek sermaye ortaklığıdır Murabaha : müşterinin talep ettiği bir malın faizsiz çalışan bir banka tarafından peşin alınıp, malın alınmasını isteyen müşteriye, anlaşılan oranda bir kar ilavesiyle vadeli olarak satılmasıdır.
Müşareke, (Kar - Zarar Paylaşımı) her iki tarafın da sermaye koyarak yapılan ortaklık çeşididir.
Leising /Finansal Kiralama (İcare) Müşterinin ihtiyaç duyduğu menkul veya gayrimenkul banka tarafından satın alınarak müşteriye kiralanır ve sözleşmede aksine hüküm yoksa müşteri kira müddeti sonunda malın sahibi olur.
Yüksek kurul: günümüz ticaret örfünde önemli bir yeri olan ve taraflar arasında aldatma ve anlaşmazlığa neden olmayan leasing işlemi fıkhen yapılabilir.
Katılım bankaları ile faizli bankaların farkları;
1- Bankalar para, katılım bankaları ise mal ticareti yaparlar. Faizli bankalar, paraya mal muamelesi yapar. Katılım bankaları içinse para sadece araçtır.
2- Bankalar faiz, katılım bankaları ise kâr esasına dayanır. Faiz belirlidir, sermaye sahipleri belirlenen süre sonunda bankanın kâr edip etmemesine bakmaksızın anlaşılan oranda faize sahip olur. Katılım bankalarında ise kâr payı bankanın kârına bağlıdır.
3- Bankalar kapitalist prensiplere dayanır, kâr edebileceği her alana yatırım yapar. Katılım bankaları ise İslami esaslara dayanır. İslama ve ahlaka aykırı alanlara yatırım yapmaz.
4- Katılım bankaları aynı zamanda ticari şirket hüviyetindedir. Emtia alım-satımında bulunabilir ve kdv öderler. Faizli bankalar ise ticari faliyette bulunmaz, kdv ödemezler.
5- Katılım bankaları fon talep edene parayı direkt vermez. Faizli bankalar ise istenildiğinde direk parayı verir
· İnternet Bankacılığı üzerinden altın satın almak caiz midir?
Aşağıda ifade edilen şartlar çerçevesinde altın veya döviz hesabı açmak ve bu hesap üzerinden internet bankacılığı yoluyla alım-satım işlemleri yapmak caizdir. Bu şartlardan birinin bulunmaması durumunda ise caiz değildir.
· a. İster vadesiz ister katılım isterse yatırım hesabı olsun müşterinin talep etmesi halinde bankanın, altını, gümüşü veya dövizi az veya çok fiziki olarak teslim etme imkanının olması.
· b. Katılım veya yatırım hesaplarındaki döviz veya altınların dinen meşru alanlarda değerlendirilmesi.
· c. İnternet bankacılığı yoluyla yapılan altın veya döviz alım-satım işlemlerinde bedellerin otomatik olarak anında tarafların hesabına geçmesi; zira karşılıklı bedellerin peşin ödenmesi ve kabzın gerçekleşmesi (bedellerin otomatik olarak anında tarafların hesabına geçmesi) şartıyla bir para birimi başka bir para birimi karşılığında farklı tutarlarda değiştirilebilir.
· d. Yapılan işlemlere herhangi bir faiz tahakkuk ettirilmemesi.
Buna göre fiziki teslimin mümkün olmayacağı işlemler caiz değildir. Tam olarak fiziki teslimin mümkün olduğu kadar altın hesabı açtırmak ise caizdir. Tarafların karşılıklı anlaşmasına bağlı olarak altın hesabındaki altının fiziki teslimatı için belli bir süre